Ένα εντυπωσιακό έθιμο και οι πάμπολλες ερμηνείες του Γράφει ο Γιάννης Συμψηρής
Τα μεγάλα κεντρικά κανάλια αλλά και τα ντόπια ΜΜΕ πάντα ήθελαν εντυπωσιακά γεγονότα για να γεμίσουν τις δύσκολες μέρες των γιορτών όταν έχουν πάρει άδεια οι πρωτοκλασάτοι και όταν το θέαμα χρειάζεται πιο πολύ για να καλυφθεί η έλλειψη λόγου και άποψης ή αληθινής είδησης. Όπως κατά τον Ουμπέρτο Έκο «δεν υπάρχουν ειδήσεις τον Αύγουστο», άλλωστε, έτσι και κατά τον έλληνα πρωθυπουργό η ενδεχόμενη χρεοκοπία της χώρας μπορεί να περιμένει να περάσει το Πάσχα…
Ένα δικό μας έθιμο που αναβίωσε και ενθαρρύνθηκε τα τελευταία χρόνια είναι αυτό των χαλκουνιών. Πολλά στοιχεία μπορεί να βρει ο αναγνώστης ακόμη και στην ιστοσελίδα του δήμου Αγρινίου αλλά και με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο.
Επισήμως τα χαλκούνια είναι αυτοσχέδιες εκρηκτικές κατασκευές που αποτελούνται από έναν μεγάλο κύλινδρο γεμάτο με ένα μείγμα μπαρουτιού και ένα φυτίλι στο άκρο. Τα σημερινά χαλκούνια δεν έχουν τη ισχύ των παλιότερων των «σκληρών» λεγόμενων… Αφού απαγορεύτηκαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, τα χαλκούνια άρχισαν να ξαναεμφανίζονται στις αρχές της δεκαετίας του ’90, πιο οργανωμένα αυτή τη φορά και με τη στήριξη του δήμου. Το έθιμο τώρα πια λαμβάνει χώρα στην πλατεία Δημοκρατίας μετά την περιφορά των Επιταφίων σαν μια γιορτή επίδειξης και χωρίς την ύπαρξη πια αντιμαχόμενων ομάδων. Πέρα από τα ωραία και τα φοκλορικά όμως που μαθαίνουμε από επίσημες πηγές όπως ότι «είναι ένα έθιμο που κράτησαν Γιωτοπουλαίοι, Παπαλένηδες, Ζυματουραίοι, Ζαβραίοι, Πολίτης, Πετσώρης και αργότερα Κούκας Τσιρώνης, Κουτσούκης, Ζανάκος, Καζαντζής, Λιακατάς κ.α. και είναι ένα έθιμο που θυμίζει με τον τρόπο του, τους «μπουρλοτιέρηδες» του 1821 και που συντηρεί με την δική του ομορφιά την παράδοση της συμμετοχής στον Αγώνα της Απελευθέρωσης της περιοχής του Αγρινίου» ποιο είναι αλήθεια το υπόβαθρό του;
Η ιστορία τους ανάγεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όταν οι Αγρινιώτες τα άναβαν κατά την περιφορά του Επιταφίου και επισήμως αφορούσε την απομάκρυνση των αλλόθρησκων. Ποιων αλλόθρησκων όμως; Των Τούρκων και των Εβραίων; Και αυτή η εξήγηση μπορεί να είναι πειστική; Δεν προσπαθούμε να κάνουμε ιστορικό απολογισμό αλλά να δούμε τα πράγματα λογικά σύμφωνα με όσες πηγές υπάρχουν. Γιατί πρέπει να σημειωθεί ότι και για το έθιμο αυτό όπως και για πολλά άλλα ιστορικά γεγονότα της περιοχής η καταγραφή είναι ελλιπέστατη.
Τα χαλκούνια συνέχισαν να τα κατασκευάζουν και μετά την απελευθέρωση της χώρας, στα πλαίσια τώρα ενός «πολέμου» που λάμβανε χώρα ανάμεσα σε 2 κυρίως ομάδες. Τη μια ομάδα αποτελούσαν οι ενορίες Αγίου Χριστοφόρου, Αγίας Τριάδας και Αγίου Γεωργίου και την άλλη οι ενορίες Αγίου Δημητρίου και Παναγίας. Οι
επιτάφιοι από όλα τα σημεία της πόλης συναντώνταν στο κέντρο της και εκεί άρχιζε ο χαλκουνοπόλεμος άλλοτε στην σημερινή πλατεία Στράτου ενώ αργότερα καθιερώθηκε στην πλατεία Δημοκρατίας(Μπέλλου). Οι επίσημες αυτές εκδοχές υποκρύπτουν όμως και τον λόγο που μάλλον καθιερώθηκε αυτός ο «χαλκουνοπόλεμος». Και ο λόγος ήταν η σύγκρουση των «γηγενών» με τους Σουλιώτες και τους υπόλοιπους «ξένους» της πόλης. Από τη μία δηλαδή ήταν οι πιο παλιοί ντόπιοι και μαζί τους οι Τριχώνιοι(Παναιτωλιώτες, Παραβολιώτες κλπ) και από την άλλη ήταν οι Σουλιώτες, ευρύτερα οι Ηπειρώτες και οι Ξηρομερίτες. Το φυσικό μάλιστα σύνορο μεταξύ τους λεγόταν ότι ήταν ο ποταμός «Κατρουλής» που διέρρεε όλη την πόλη κάτι που σχηματικά αργότερα αποδόθηκε και με την ίδια την οδό Παπαστράτου. Όλα τα παραπάνω δεν φαίνονται σε κανέναν περίεργα γιατί οι συγκρούσεις και οι αψιμαχίες ανάμεσα σε αυτές τις δύο κυρίαρχες ομάδες της πόλης συνέβαιναν και τον υπόλοιπο καιρό και όχι μόνο τη Μ. Παρασκευή με πολύ συχνούς πετροπολέμους έως και ανταλλαγή πυροβολισμών! Οι συγκρούσεις άλλωστε Βραχωριτών και Σουλιωτών είναι βαθιά μέσα στην ιστορία της πόλης… Και μεταξύ μας είναι απείρως καλύτερο να δεχτούμε ότι οι γηγενείς Αγρινιώτες δυσκολεύτηκαν να συνηθίσουν τους εσωτερικούς μετανάστες συμπατριώτες τους παρά να δεχτούμε τις φυλετικές εχθροπραξίες απέναντι σε Τούρκους και Εβραίους λίγο πριν την Ανάσταση. Δυστυχώς, είναι ευκολότερο για το συλλογικό φαντασιακό μας με αφορμή μια μεγάλη γιορτή και την ύπαρξη εθίμων με φωτιά να πλάσει μια «αντίσταση» προς τον Τούρκο και μια τιμωρία προς τον Εβραίο.Από κει και πέρα καλό είναι να μην συγχέεται ο εθιμοτυπικό της φωτιάς που σχηματικά καίει τον «εχθρό» με αφορμή ένα θρησκευτικό γεγονός(και που σε τελική ανάλυση δεν είναι μόνο Ελληνικό ή Αγρινιώτικο χαρακτηριστικό) με την συνειδητή προσπάθεια για «κάψιμο» όσων ζούσαν στο Αγρίνιο παλιότερα. Άλλωστε για πολλά χρόνια και με την απουσία των χαλκουνιών τη…δουλειά έκαναν τα βαρελότα και οι δυναμίτες που ήταν και πολύ πιο…τρομακτικά. Παράλληλα πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει καμιά ιστορική καταγραφή για παρενοχλήσεις των θρησκευτικών καθηκόντων των χριστιανών από τους Εβραίους κατά την τουρκοκρατία αλλά ούτε και κάτι ανάλογο από πλευράς Μουσουλμάνων(Τούρκων ή Αλβανών) ειδικά στο τότε Κάρλελι και μάλιστα από τη στιγμή που δεν ήταν στην κουλτούρα των κατακτητών η παρεμπόδιση των άλλων δύο «θρησκειών του Αβραάμ»… Συγχρόνως είναι κάπως δύσκολο να γίνει πιστευτό ότι σε μια πόλη με πληθυσμό ίσως περισσότερο τουρκικό-σε κάποια τουλάχιστον περίοδο-που κυριολεκτικά ο χριστιανικός πληθυσμός ήταν υπό πλήρη έλεγχο, ήταν δυνατό λόγω ενός εθίμου να απωθούν οι χριστιανοί με φωτιές τους αλλόθρησκους…
Το έθιμο αλλού
Το έθιμο ήταν ισχυρότατο και στην Αχαΐα αλλά ειδικά στην περιοχή της Παραβόλας. Δεν είναι ιστορικά ξεκάθαρο το από ποιον μεταδόθηκε σε ποιον. Οι βάσεις του εθίμου στην Παραβόλα είναι τόσο ισχυρές που επικρατέστερη εκδοχή είναι να ήρθε από κει στο Αγρίνιο παρά το αντίστροφο. Κι αυτό γιατί υπάρχουν πολλά καταγεγραμμένα στοιχεία στην περιοχή αυτή που άλλωστε πάντα ήταν…Αγρίνιο. Σε κείμενο του Δημοσθένη Γεωργοβασίλη στην εφημερίδα «Νέα Εποχή» διαβάζουμε πως «πριν από την Επανάσταση του 1821, όταν στο Παλιόκαστρο λειτουργούσε ακόμη το μοναστήρι της Θεοτόκου, οι καλόγεροι που μάζευαν από γύρω τους ξωμάχους και κατέβαιναν τη νύχτα στο Χοροστάσι, για να βγάλουν την Ανάσταση, πρώτοι αυτοί έβαζαν φωτιά στα χαλκούνια, και με τις γλώσσες της μανιασμένης φωτιάς φοβέριζαν τον Τούρκο, το Διάολο και τον κάθε προδότη της πατρίδας τους(…), καίγοντας συνάμα και ομοίωμα του Ιούδα. Τις πιο μεγάλες δόξες μέχρι τον πόλεμο του 1940 γνώρισαν τα χαλκούνια της Παραβόλας, κατά την εικοσαετία ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Ήταν άλλωστε και η εποχή που η τιμή των καπνών είχε κάμει την Παράβολα «μικρό Παρίσι»… Σε ότι αφορά την…απέναντι πλευρά της Αχαΐας το έθιμο έχει εκλείψει, αλλά στην Πάτρα έχουν αναφερθεί πολλοί θάνατοι και τραυματισμοί και συμπλοκές με αστυνομικούς που προσπαθούσαν να το εμποδίσουν. Το 1884 χρειάστηκε η επέμβαση του στρατού και το 1891 δεν έγινε καθόλου ανάσταση, αφού αυτό ήταν αδύνατο από τα χαλκούνια που έπεφταν. Το έθιμο γινόταν και από τους Καθολικούς της πόλης στον επιτάφιο ενώ ήταν πολύ διαδεδομένο και στην υπόλοιπη Αχαΐα. Σε άρθρο της εφημερίδας «ΣΚΡΙΠ» το 1902 [2]αναφέρεται ότι στη Δύμη ο εισαγγελέας έδωσε εντολή στον αστυνόμο να συλλάβει έναν πολίτη με χαλκούνι αλλά αυτός αρνήθηκε με περιφρονητικό τρόπο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ρήξη μεταξύ δικαστικών και αστυνομικών αρχών στην Αχαΐα! Να σημειωθεί, δε, πως υπήρχε πολύ μακρά διένεξη με τις εκκλησιαστικές αρχές για το αν είναι σωστό να υποδέχονται οι πιστοί τις μέρες αυτές με μια κόλαση φωτιάς και έντονους θορύβους αλλά όλη η διαμάχη φαίνεται να υποχώρησε μπροστά στη διάθεση για να μην εκλείψουν οι παραδόσεις. Άλλωστε οι πιστοί τελικά πιστεύουν σε αυτό που οι ίδιοι αισθάνονται. Και είναι γνωστό ότι γιορτές στην Ελλάδα χωρίς φωτιές και κρότους δεν υπάρχουν.Δεν προσπαθήσαμε να σπείρουμε «καινά δαιμόνια» κάναμε μια σύντομη καταγραφή για το έθιμο των χαλκουνιών. Το λόγο έχουν φυσικά οι ιστορικοί. Πάντως φαίνεται το έθιμο να πέρασε σαν κάτι ανάλογο με το κάψιμο του Ιούδα στην συλλογική μνήμη του λαού του Αγρινίου και να πήρε «ηρωϊκές» διαστάσεις εθνοτικής διαφοροποίησης από αλλόθρησκους, ενώ μάλλον ήταν κάτι πιο απλό. Μάλλον υιοθετήθηκε για να κάνουν την επίδειξή τους οι δυο μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες της πόλης…
Aπό agrinionews
